Nằm ngay trong khuôn viên của hồ điều hoà Hồ Sơn và Công viên Thanh Thiếu Niên, 2 lá phổi xanh của Tuy Hoà, Chùa Hồ Sơn là một trong những ngôi tự viện gắn bó lâu đời với đời sống tâm linh của người dân địa phương. Ngoài cảnh quan thanh tịnh, Chùa Hồ Sơn còn gắn liền với nhiều di tích khảo vổ hơn nghìn năm và còn được mệnh danh là cái nôi của nền Phật giáo Tuy Hoà.

Hồ Sơn Tự toạ lạc ngay đường Mậu Thân, đoạn phân giới giữa hồ điều hoà Hồ Sơn và Công Viên Thanh Thiếu Niên, phường Tuy Hoà, tỉnh Đắk Lắk, trước kia là phường 5, thành phố Tuy Hoà, tỉnh Phú Yên. Chùa do Tổ Tế Căn (đệ tử Tổ Liễu Quán), phái Lâm Tế, đời 36 khai sơn vào năm 1735, thuộc hệ phái bắc tông, có ngày huý kỵ là 27 tháng 8 và mùng 3 tháng 11 âm lịch. Lần trùng tu gần nhất là năm 1984, vì thế chùa vẫn giữ được nét kiến trúc cổ kính, giản dị.

Về tổng thể chùa Hồ Sơn nằm trên một nền đất cao hơn mặt đường khoảng 2m, sân trước khá rộng, có thể đậu vài chục chiếc ô tô. Ngay trước sân là đài Phật Di Lặc có mái che lợp ngói, phía sau là Quan Âm Các, phía đông là tượng Phật Đản Sanh. Tiếp đến là một khoảng sân, Chánh Điện và nhà đông nhà tây 2 tầng kiên cố. Chánh điện được xây theo lối kiến trúc truyền thống, cổ lầu, mái ngói cong nhẹ, tháp chuông và tháp trống, tạo nên sự cân đối, trang nghiêm.

Chánh Điện thờ Phật Thích Ca Mâu Ni, Địa Tạng Vương Bồ Tát và Quán Thế Âm Bồ Tát tạo thành bộ 3 Ta Bà Tam Thánh. Phía trước là Phổ Hiền Bồ Tát và Đại Thế Chí Bồ Tát, tạo thành bộ 3 Hoa Nghiêm Tam Thánh. Tổ đường nằm ngay sau lưng chánh điện thờ Đạt Ma Tổ Sư và các tổ. Phía sau là khu mộ tháp tổ khai sơn Tế Căn và các tổ qua các đời. Nhà Tây là trụ sở của Ban trị sự giáo hội Phật giáo Việt Nam thành phố Tuy Hoà trước kia.

Tổ đình Hồ Sơn được xếp vào hàng danh lam ở Phú Yên và cả nước, được nhắc đến trong sách Đại Nam Nhất Thống Chí. Ngoài ra, nơi đây xưa kia là đồi Chàm, nên chùa đã tìm được một số tượng Chàm, gạch nung… đặc biệt tượng Phật được làm bằng đất sét nung có niên đại khoảng thế kỷ thứ 6 hoặc thứ 7, có giá trị rất cao về mặt khảo cổ và lịch sử. Tổ Đình Hồ Sơn còn là cái nôi của nền Phật Giáo Tuy Hoà, nơi đây đào tạo rất nhiều cao tăng cho nền Phật học trong và ngoài tỉnh. Có lẽ cũng chính vì giá trị của ngôi già lam này nên hồ nước mang nhiệm vụ điều hoà và thay đổi bộ mặt cho cả Tuy Hoà ngay cạnh chùa, có cái tên khá đặc biệt: Hồ Điều Hoà Hồ Sơn.

Chùa Hồ Sơn, không quá đồ sộ, lộng lẫy, nhưng lại gây ấn tượng bởi sự gần gũi, thanh tịnh giữa Tuy Hoà nhộn nhịp. Với những giá trị lịch sử và vị trí ngay cạnh các điểm đến du lịch như nổi tiếng Tuy Hoà, Hồ Sơn Cổ Tự là điểm đến mà bất cứ ai yêu thích du lịch tâm linh, văn hóa cũng nên một lần ghé thăm.