Tọa lạc bên đầm Cù Mông, thuộc xã Xuân Bình, thị xã Sông Cầu, Phú Yên, nay là xã Xuân Cảnh, tỉnh Đắk Lắk, làng muối Tuyết Diêm là một trong những làng nghề truyền thống lâu đời, gắn bó với đời sống mưu sinh của người dân miền biển. Trải qua bao thế hệ, nghề làm muối nơi đây vẫn tồn tại và trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa, ký ức của vùng đất ven biển nắng gió này.

Làng muối Tuyết Diêm hay còn gọi là muối Cù Mông, có lịch sử hình thành từ thế kỷ 18. Đặc biệt vào thời Pháp thuộc, muối ở Tuyết Diêm quý giá như vàng. Giá trị của muối lúc bấy giờ được diễn tả qua câu ca của người dân trong làng: "Muối Cù Mông ba mươi đồng một hạt"…

Cái tên Tuyết Diêm, với ý nghĩa "muối trắng như tuyết", không chỉ miêu tả vẻ đẹp tinh khôi của muối mà còn ngầm khẳng định chất lượng vượt trội của loại muối đặc sản Sông Cầu, Phú Yên. Muối Tuyết Diêm được làm hoàn toàn bằng phương pháp thủ công truyền thống. Diêm dân dẫn nước biển vào những ô ruộng, phơi nắng 4-5 ngày cho muối kết tinh. Rồi cào dồn, vun thành luống và gánh về bãi tập kết.

Có 2 phương pháp làm muối thủ công là muối ruộng đất và làm muối trải bạt. Muối ruộng đất là trực tiếp trên nền đất, nên khi thu hoạch sẽ lẫn đất cát, năng suất thấp. Muối trải bạt làm trên nền ruộng đất nhưng được trải 1 lớp bạt dày ngăn cách nên khi thu hoạch muối sạch hơn, năng suất cao hơn nhưng chi phí đầu tư cao hơn.

Muối thành phẩm có thể bán trực tiếp cho thương lái gọi là muối hạt. Hoặc tiếp tục được đun củi trong 24h tương tự nung gốm, gọi là muối hầm. Khi muối đã "chín", người ta sẽ để nguội rồi mới bưng ra cho những nữ nhân công sàng lọc, lấy phần bột muối thơm, mịn nhất. Chính quy trình công phu, độc đáo này đã tạo nên sự khác biệt cho muối Tuyết Diêm. Vì quá trình này lượng nhiệt toả ra rất nóng nên chỉ được làm từ lúc nữa đêm đến sáng.

Không giống như nhiều nghề khác, làm muối hoàn toàn phụ thuộc vào thời tiết. Nắng nhiều thì muối kết tinh nhanh, năng suất cao; còn nếu trời mưa, mây mù hay ẩm ướt, thì ruộng muối đành bỏ không, người làm muối phải "ngồi nhìn trời". Thông thường, mùa làm muối ở Tuyết Diêm bắt đầu từ tháng 3 âm lịch và kéo dài đến khoảng tháng 8 âm lịch, khi mùa mưa chưa ghé tới. Tuy nhiên, năm nay thời tiết thất thường, mưa xuất hiện nhiều vào đầu mùa, khiến người dân phải chờ đến tháng 4 âm lịch mới có thể bắt đầu vụ muối. Việc chậm mùa khiến nhiều hộ gặp khó khăn, chi phí đầu tư không thể thu hồi kịp, trong khi giá muối vẫn bấp bênh.

Trong bối cảnh nhiều làng nghề mai một dần, Tuyết Diêm vẫn tồn tại, dù lặng lẽ, nhọc nhằn nhưng đầy tự hào. Đây cũng là một điểm đến tiềm năng cho du lịch trải nghiệm – nơi du khách có thể tận mắt chứng kiến quy trình làm muối truyền thống, cảm nhận rõ nét sự vất vả và hồn cốt của người dân miền biển.